W czasie walk odwrotowych wzdłuż linii kolejowej oddziały ochotnicze wspierane były przez pociąg pancerny. O jego ważnej roli świadczą wspomnienia Jędrzeja Giertycha, którego oddział zaatakowany z różnych stron przez piechotę i kawalerię nieprzyjaciela, rzucił się do panicznej ucieczki.
– Zostaliśmy nagle zelektryzowani przez przenikliwy gwizd. Poprzez ciemności dojrzeliśmy w stronie, skąd ten gwizd było słychać, pióropusz białej pary. Okazało się, że biegniemy w stronę toru kolejowego, który zagradza nam drogę w odległości kilometra czy dwóch. Po torze tym poruszał się pociąg pancerny. Nasz! Kozacy znikli z naszych oczu, przepłoszeni przez ten pociąg – i bodaj przez jego karabiny maszynowe. Zdwoiliśmy nasze wysiłki i biegliśmy dalej bez tchu. Wkrótce zobaczyliśmy, że pociąg staje. Składał się on z opancerzonej lokomotywy w środku, z kilku opancerzonych wagonów z wyszczerzonymi paszczami dział i karabinów po obu jej stronach i z dwóch płaskich pustych platform na obu końcach. Bez tchu dobiegliśmy do toru. Z całego rozległego pola biegła ku zbawczemu pociągowi jakby linia tyralierska ocalonych resztek naszego batalionu. Pociąg widział nas i czekał na nas. Przez uchylone strzelnice patrzyły na nas przyjazne oczy.
– Właźcie na lory.
Wdrapaliśmy się na obie platformy. Nie było nam nawet na nich zbyt ciasno. Tylu nas tylko z całego batalionu zostało…
2 sierpnia, między godziną jedenastą a dwunastą, nieprzyjaciel uderzył na stojący na lewym skrzydle Dywizji Ochotniczej 24 pp i, po odrzuceniu z pozycji, ścigał go przy użyciu kawalerii. W tej sytuacji oddziały ochotnicze zaczęły się wycofywać, wieczorem osiągnęły rejon Jabłonki i przeszły do odwodu Armii.
Tego dnia wieczorem Dowództwo Armii wydało rozkaz, w myśl którego Dywizja Ochotnicza miał obsadzać linię: Dmochy-Wypychy – Kuczyn Stary – Trzeciny – Wiśniówek wyłącznie. Zmęczeni ochotnicy nie byli w stanie w nocy z 2 na 3 lipca zająć wyznaczonego odcinka. Nie obsadzony został odcinek od Wiśniówka do Jabłonki przez 10 Dywizję Piechoty. Z uwagi na rozwój sytuacji w rejonie Jabłonki nie naprawiono tego błędu również rano. W ten sposób przeszło 20-kilometrowy odcinek od Jabłonki do miejscowości Dmochy – Wypychy został otwarty dla nieprzyjaciela. 3 sierpnia w tę lukę weszły bolszewickie oddziały z 16 Dywizji Strzelców z zadaniem zajęcia Ostrowi.
48 Brygada, maszerując przez Andrzejewo, osiągnęła wieczorem rejon Jasienicy. Idąca obok niej 46 Brygada rozlokowała się w Królach Małych i Dużych. Za tymi oddziałami posuwała się 33 Dywizja Strzelców, która dotarła do rejonu Paproć – Króle. W nocy oddziały z 16 Dywizji docierały do szosy Zambrów – Ostrów, napadając na kolumny polskich taborów ciągnących w stronę Ostrowi. To one zaatakowały około północy tabory 201 pp. Po około 20 minutach ostrzeliwania, ochrona taboru przeszła do ataku
i zmusiła nieprzyjaciela do odwrotu, wzięto do niewoli jeńców, w tym jednego oficera. Zdobyto także jeden karabin maszynowy.
3 sierpnia toczyły się ciężkie walki w rejonie Jabłonki. Brał w nich udział również 201 pp, który po ataku zakończonym niepowodzeniem, wraz z całą Dywizją, wycofał się rejon Osowca. Widząc niekorzystny przebieg walk pod Jabłonką, dowódca Grupy, gen. Żeligowski, zdecydował się na opuszczenie rejonu Zambrowa. Odrzucił wariant odwrotu swych oddziałów w kierunku na Śniadowo – Ostrołękę, co otworzyłoby nieprzyjacielowi najkrótszą drogę do Warszawy. Postanawiał przebijać się na Ostrów, gdzie nadciągały już oddziały przeciwnika. Jako pierwsza, w odwrocie, miała maszerować 10 Dywizja, mająca na zabezpieczeniu z lewej flanki oddziały ppłk. Koca, w drugiej linii miała poruszać się grupa gen. Witkowskiego.
Bibliografia:
- Centralne Archiwum Wojskowe (CAW), 201 Pułk Obrony Warszawy.
- Giertych J., Wspomnienia ochotnika 1920, Warszawa 2012.
- Bitwa warszawska T. I, Bitwa nad Bugiem 27 VII – 8 VIII 1920 cz. 1, Wojskowe Biuro Historyczne, Warszaw 1935.
Zdjęcie w nagłówku: Zmiany położenia Dywizji Ochotniczej 2 sierpnia 1920 r. Fragment: Mapa 1 Armii Nr 3 Położenie dn. 2 sierpnia. Źródło: Bitwa warszawska – Tom I. Bitwa nad Bugiem, Atlas map – Teka 1. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1935
