Odziały, którym po bitwie pod Paprocią i Pęchratką udało się wydostać z okrążenia, ominęły od północy Ostrów, posuwając się wzdłuż szosy do Wyszkowa, dotarły w rejon Dybek. W ciągu następnego dnia 201 pp nie miał kontaktu z nieprzyjacielem, czas poświęcono na porządkowanie oddziałów. Po klęsce z 4 sierpnia wśród żołnierzy dominował nastrój przygnębienia. O tym, w jakim stanie mogły być niektóre oddziały, świadczy raport bojowy 11 kompanii z dnia 6 sierpnia: z 219 żołnierzy, którzy 26 lipca wyruszali na front, do dnia 6 sierpnia zginęło 2, 10 było rannych, a aż 160 uważano z zaginionych.
W czasie walk odwrotowych od Łap do Wyszkowa 201 pp poniósł duże straty. Dowództwo Grupy gen. Żeligowskiego według danych z 7 lipca wykazywało w stanie wyżywienia pułku 30 oficerów i 1501 szeregowych, w stanie bojowym 25 oficerów i 912 szeregowych.
Wieczorem 5 sierpnia, mimo wcześniejszych planów użycia ochotników na odcinku Nowa Wieś – Przetycz, nakazano pułkowi odmaszerować do Wyszkowa, gdzie obsadzał wyznaczone placówki.
7 sierpnia Dywizja Ochotnicza przeszła reorganizację. Zaczęto tworzyć dwa pułki piechoty liczące po 2 bataliony. Z III batalionu 201 pp utworzono I batalion 201 pp, na czele którego stanął kpt. Gaładyk. Z II i części I batalionu 201 pp utworzono II batalion tegoż pułku, z dowódcą kpt. Pojmańskim. Pozostała część I batalionu znalazła się w szeregach 202 pp. Wszystkie bataliony, aż do pełnego zorganizowania pułków, miały podlegać dowództwu 201 pp, na czele którego stał mjr Modest Sierant.
8 lipca II batalion 201 pp, w sile 5 oficerów i 540 szeregowych, został odtransportowany w kierunku Trzcianki i zajął odcinek Knurowiec – Białebłoto. Tu 9 lipca polskie oddziały, stojące po lewej stronie II batalionu 201 pp, pod naporem wojsk bolszewickich, zaczęły się cofać. Lewe skrzydło oddziału kpt. Pojmańskiego zostało zagrożone. Zaatakowane zostały kompanie 6 i 8, które zaginając linię, zmuszone zostały do opuszczenia pozycji. W walce wyróżniła się kompania 5, której dowódca ppor. Cejtis został zabity. Po zranieniu zastępcy – kompania musiała się wycofać.
W czasie akcji obecny był generał Haller, któremu zameldowano o ciężkich warunkach i braku karabinu maszynowego. Wówczas generał przydzielił na czas akcji karabin z 29 pp. Zachęcał żołnierzy do wytrwania i tłumaczył młodym żołnierzom zasady walki w okopach. Następnie z rozkazu Dowództwa Grupy batalion został wysłany do Natalina pod Wyszkowem.
12 sierpnia Dywizja Ochotnicza ppłk. Koca została oddana pod rozkazy 5 Armii gen. Władysława Sikorskiego i stanęła w Kazuniu Polskim.
Podsumowując udział żołnierzy – ochotników w walka odwrotowych w szeregach 1 Armii na przełomie lipca i sierpnia 1920 roku, warto przytoczyć słowa ppłk. Adama Koca, skierowane do podwładnych w rozkazie z 9 sierpnia: Z dumą stwierdzam, że żołnierz Ochotniczej Dywizji bił się doskonale i nie zawiódł nadziei, jakie Kraj cały i Dowództwo w Was pokładało. W najzaciętszych walkach przy ogromnej przewadze liczebnej przeciwnika i niezupełnem wyszkoleniu bojowem, wytrwaliście na stanowiskach, jak przystało na prawego polskiego żołnierza i spełniliście znakomicie to zadanie, do jakiego Was powołano w pole, budząc Ducha zwycięstwa i nadając tężyznę Kolegom Waszym na całym odcinku frontu.
Dziś myśląc o wojnie roku 1920 pamiętamy przede wszystkim o Bitwie Warszawskiej. W cieniu tych wydarzeń pozostają działania odwrotowe Wojska Polskiego toczone na przełomie lipca i sierpnia, w tym bitwa nad Bugiem i Narwią. Dzięki ofiarności i zaciętości walczących w niej polskich żołnierzy spowolniono marsz Armii Czerwonej ku Warszawie, co dało niezbędny czas do przygotowania uderzenia znad Wieprza. Opór, na jaki natrafili tu bolszewicy, zrodził w ich dowódcach mylne przekonanie, że między Bugiem a granicą z Prusami Wschodnim znajdują się główne polskie siły. Dlatego zdecydowali się przesunąć trzy armie: 4, 15 i 3, znacznie bardziej ku północy i operować nimi na stosunkowo krótkim odcinku. Posunięcie to miało również doniosłe znaczenie strategiczne. Wymienione powyżej dokonania były częściowo udziałem żołnierzy z 201 pp.
Bibliografia:
- Centralne Archiwum Wojskowe (CAW), 201 Pułk Obrony Warszawy.
- Centralne Archiwum Wojskowe (CAW), Dywizja Ochotnicza.
- Bitwa warszawska T. I, Bitwa nad Bugiem 27 VII – 8 VIII 1920 cz. 1, Wojskowe Biuro Historyczne, Warszaw 1935.
Zdjęcie w nagłówku: Generał Józef Haller na froncie. Źródło: Tygodnik Ilustrowany, nr 33, 14 sierpnia 1920r.
